ORTAOKUL ÇAĞI ÇOCUKLARDA BESLENME VE ÇOCUK DİYABETİ

Beslenme; yaşamın sürdürülmesi, büyüme ve gelişme, sağlığın korunması ve üretken olmak için besinlerin vücutta kullanılmasıdır. Yeterli ve dengeli beslenme; vücudun ihtiyaç duyduğu enerji ve besin öğelerinin her birinin yeterli miktarlarda alınması ve vücudun ihtiyacına uygun kullanılmasıdır.

Besin, vücudumuz için gerekli bileşenleri sağlayan yenilebilir bitki ve hayvan dokularıdır. Besin öğesi ise besinlerin bileşiminde bulunan ve vücutta çeşitli görevleri olan moleküllerdir. Vücudumuz karbonhidrat, protein, yağ, vitaminler, mineraller ve su olmak üzere 6 besin öğesine ihtiyaç duyar.

Karbonhidratlar vücudumuzun temel enerji kaynağıdır. Vücut için en ekonomik ve en hızlı enerji karbonhidratlardan sağlanır. Karbonhidratlar enerji gereksinmesini karşılamalarının yanı sıra kan şekeri düzenlenmesinde önemli rol oynar. Günlük alınan fazla karbonhidrat yağa dönüşerek depolanır. TÜBER 2022’ye göre 11-14 yaş arası çocuklarda günlük alınması gereken karbonhidrat miktarı 130 gramdır. Günlük diyet enerjisinin %45-60’ının karbonhidratlardan sağlanması istenir.

Proteinler hücrelerimizin büyük bir kısmını oluşturur. Vücudumuzun gelişimi, büyümesi ve yenilenmesi, hormon ve enzimlerin yapımı için gereklidir. Özellikle büyüme çağındaki çocuklarda protein önemli bir rol oynar. Bağışıklık ve savunma sistemi için de yeterli ve dengeli alınması önemlidir. 11-14 yaş arası çocuklarda günlük protein gereksinimi ortalama 47 gramdır. Günlük diyet enerjisinin %12-20’si proteinlerden karşılanmalıdır.

Yağlar vücudumuza en fazla enerji veren besin öğesidir. Bazı vitamin ve minerallerin taşınmasında görev alırlar. Yağda çözünen vitaminler, bazı biyoaktif maddeler, hücre ve hormon yapıları ile mental sağlık için elzemdir. Vücudu dış etkenlerden korur ve sıcak kalmasını sağlar. Günlük diyet enerjisinin %20-35’inin yağlardan gelmesi gerekir.

Vitamin ve mineraller bağışıklık sistemi, iskelet ve kemik sağlığı için önemlidir. Enerji metabolizmasında dolaylı rol alırlar ve kan yapımına yardımcı olurlar. Makro ve mikro besin öğeleri arasındaki denge, sağlığa katkı açısından büyük önem taşır.

Su, yaşam için elzemdir. Besinlerin emiliminde ve vücut ısısının dengelenmesinde önemli rol oynar. 11-14 yaş arası çocuklar için günlük yeterli su miktarı 2-2,5 litredir.

Ülkemizde sağlıklı yemek tabağı; süt ve süt ürünleri, et ve et ürünleri, taze meyveler, taze sebzeler ve ekmek-tahıl grubu olmak üzere 5 ana besin grubundan oluşmaktadır.

Süt, peynir ve yoğurt; protein, kalsiyum ve D vitamini sağlayarak kemik, diş ve kas gelişimine katkı sağlar. Günde 2-3 porsiyon tüketilmelidir.

Et, tavuk, balık, yumurta ve kuru fasulye; protein, demir, B vitaminleri ve mineraller içerir. Günde 2-3 porsiyon tüketilmesi önerilir.

Ekmek, tahıl ve makarna; kompleks karbonhidrat, posa, B vitamini ve mineral içerir. Çocukların enerji ihtiyacını karşılar. Günde 4-5 porsiyon tüketilmelidir.

Sebzeler A ve C vitamini, posa ve mineraller içerir. Günde 3-4 porsiyon tüketilmesi önerilir.

Meyveler; A ve C vitamini, potasyum, posa ve doğal şeker içerir. Günde 2-3 porsiyon tüketilmelidir.

Şeker ilavesi bulunan yiyecek ve içeceklerin tüketimi sınırlandırılmalıdır. Şekerle tatlandırılmış içeceklerin artması, süt ve süt ürünlerinin azalması sağlık açısından risklidir. Eklenmiş şeker, çocukluk döneminde günlük enerjinin %10’unu, adolesan dönemde %15’ini oluşturur. Gazlı içecekler ve enerji içecekleri yalnızca boş enerji sağlar. Şekerli içeceklerin sınırlandırılması sağlıklı beslenme alışkanlıklarını destekler.

Yanlış beslenme alışkanlıkları ilerleyen yaşlarda hastalıklara yol açabilir. Bunlardan biri diyabettir. Diyabet; insülin hormonunun eksikliği ve/veya etkisizliği sonucu oluşan kronik bir metabolizma hastalığıdır.

Pankreas insülin hormonunu üretir. İnsülin, kandaki şekerin hücre içine girerek enerji olarak kullanılmasını sağlar. Diyabet; genetik yatkınlık, bağışıklık sistemi sorunları, enfeksiyonlar ve çevresel etmenler sonucu oluşabilir.

Belirtiler arasında sık idrara çıkma, aşırı susama, kilo kaybı, halsizlik, yorgunluk ve davranış değişiklikleri yer alır. Diyabet Tip-1 ve Tip-2 olarak ikiye ayrılır. Çocuklarda görülen diyabet Tip-1 diyabettir. Önlenmesi mümkün değildir ve genellikle çocukluk çağında ortaya çıkar.

Tanı; açlık plazma glukozu ≥126 mg/dL, rastgele plazma glukozu ≥200 mg/dL, OGTT 2. saat ≥200 mg/dL ve HbA1c ≥%6,5 değerleri ile konur. Bazı çocuklar diyabetik ketoasidoz ile tanı alabilir.

Tedavide amaç; kan şekerini kontrol altında tutmak, komplikasyonları önlemek ve yaşam kalitesini artırmaktır. İnsülin tedavisi, beslenme düzeni, fiziksel aktivite ve eğitim çok önemlidir. Öğün araları 3-4 saati geçmemeli, 3 ana ve 3 ara öğün uygulanmalıdır. Karbonhidrat sayımı ve glisemik indeks bilgisi önemlidir.

Fiziksel aktivite olarak haftada en az 3 gün, 45 dakika tempolu yürüyüş önerilir. Uygun tedavi ve yaşam alışkanlıklarıyla diyabetli çocuklar sağlıklı ve kaliteli bir yaşam sürebilir.